Kodeks cywilny a prawo zamówień publicznych – czy dopuszczalne jest zastrzeżenie kary umownej na wypadek braku zapłaty na rzecz podwykonawcy?

Co do zasady art. 483 § 1 Kodeksu Cywilnego (KC) umożliwia zastrzeżenie kary umownej jedynie na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Tymczasem w Prawie Zamówień Publicznych (PZP) znajduje się przepis, zgodnie z którym umowa o roboty budowlane zawiera postanowienia dotyczące wysokości kar umownych z tytułu m.in. braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom lub dalszym podwykonawcom. Czy wynikający z KC generalny zakaz zastrzegania kar umownych na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania pieniężnego, uniemożliwia zastrzeżenie kary umownej z tytułu braku/nieterminowej zapłaty wynagrodzenia podwykonawcom, o której wprost mowa w PZP? Odpowiedź na ww. pytanie ma istotne znaczenie, biorąc pod uwagę, że w PZP wprost wskazano, że do umów w sprawach zamówień publicznych stosuje się przepisy KC, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej. Niezależnie od powyższego, na tak zadane pytanie negatywnej odpowiedzi udzielił Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w uchwale z dnia 30 czerwca 2020 roku, sygn. III CZP 67/19. Sąd Najwyższy wskazał między innymi, że uregulowanie wynikające z art. 483 § 1 KC nie jest wynikiem logicznej konieczności, a jedynie określonej decyzji ustawodawcy. To powoduje, że tam, gdzie ustawodawca uznaje to za stosowne, od ww. zasady można odstąpić. Ww. artykuł KC nie wyłącza dopuszczalności zastrzeżenia kary umownej z tytułu braku/nieterminowej zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy, ponieważ możliwość taką wprost dopuszcza PZP, i tym samym stanowi w tym zakresie regulację szczególną. Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę, że w omawianym zakresie, w ramach umowy o roboty budowlane wykonawca zaciąga zobowiązanie także względem inwestora, mając na uwadze to, że ww. umowa musi zawierać postanowienia dotyczące terminu zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy/dalszemu podwykonawcy, a także postanowienia dotyczące kar umownych w przypadku braku/nieterminowej zapłaty na rzecz podwykonawcy. Należy zaznaczyć, że ww. uchwała Sądu Najwyższego została wydana przy uwzględnieniu przepisów PZP obowiązującego przed dniem 1 stycznia 2021 roku, niemniej analogiczne regulacje zostały zawarte także w PZP obowiązującym po tym dniu stąd rozważania Sądu Najwyższego uznać należy za aktualne.