Jedną z podstawowych cech charakterystycznych dla spółek kapitałowych (tj. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych) jest brak odpowiedzialności osobistej członków zarządu za zobowiązania spółki. Należy jednak dodać, że jest to zasada, od której ustawodawca przewidział kilka wyjątków. Jednym z nich jest art. 299 § 1 kodeksu spółek handlowych, który przewiduje, że sytuacji, gdy egzekucja przeciwko spółce z ograniczoną odpowiedzialnością okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.
Powołany przepis statuuje dwie zasadnicze przesłanki solidarnej, osobistej odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o.: (1) istnienie określonego zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w czasie, kiedy dana osoba pełniła funkcję członka zarządu oraz (2) bezskuteczność egzekucji przeprowadzonej z majątku spółki w związku z niewykonywaniem zobowiązania w trakcie pełnienia przez daną osobę funkcji bądź już po odwołaniu jej z zarządu (J.A. Strzępka, E. Zielińska [w:] J.A. Strzępka [red.], Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2009, s. 619).Dodaje się przy tym, że konieczność wykazania istnienia zobowiązania spółki odnosi się jedynie do tych przypadków dochodzenia roszczeń na podstawie art. 299 § 1 k.s.h., w których bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce wykazana zostaje w sposób inny, niż poprzez przeprowadzenie przez wierzyciela własnej bezskutecznej egzekucji przeciwko spółce (A. Karolak, Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o., Warszawa 2006, s. 22.).
1. Istnienie wierzytelności wobec spółki
W pierwszej kolejności niezaspokojony wierzyciel spółki z o.o. pozywający członków zarządu musi wykazać, że jego wierzytelność istnieje. Najczęstszym środkiem dowodowym w tym zakresie jest prawomocny wyrok sądowy zasądzający od spółki na rzecz wierzyciela jakąś należność.
W orzecznictwie podkreśla się, że prawomocne orzeczenie sądu, stanowiące tytuł egzekucyjny wydany przeciwko spółce z o.o. na rzecz jej wierzyciela, wiąże na mocy art. 365 § 1 k.p.c. w sprawie wytoczonej przeciwko członkom zarządu tej spółki. Dlatego w sprawie wytoczonej na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. sąd musi uznać zobowiązanie spółki wobec powoda stwierdzone tym orzeczeniem. Pozwany członek zarządu nie może więc zakwestionować tego zobowiązania, podnosząc że w ogóle ono nie powstało, upadło z mocą wsteczną lub wygasło wskutek wykonania przed wydaniem orzeczenia, ani też skutecznie powołać się na to, iż dochodzenie od spółki roszczenia, odpowiadającego temu zobowiązaniu, stanowiło nadużycie prawa albo że roszczenie to uległo przedawnieniu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 maja 2018 r., sygn. akt V AGa 157/18).
Zdarzają się jednak sytuacje, w których uzyskanie prawomocnego wyroku zasądzającego nie jest możliwe, np. z powodu wykreślenia spółki z rejestru po przeprowadzeniu likwidacji lub postępowania upadłościowego.
W takiej sytuacji powód może wykazać istnienie wierzytelności wobec spółki na zasadach ogólnych, stosując wszelkie dostępne środki dowodowe (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 września 2017 r., sygn. akt I ACa 433/17).
Tytułem przykładu można wymienić:
- wyciąg z listy wierzytelności z postępowania upadłościowego, który wprawdzie nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej, ale stanowi dokument urzędowy, który zgodnie z treścią art. 244 § 1 k.p.c. stanowi dowód tego co zostało w nim urzędowo zaświadczone (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2017 r., sygn. akt VI ACa 1364/15);
- akt notarialny, w którym dłużnik poddaje się dobrowolnej egzekucji (Z Jara, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, 2018), czy
- umowę cesji wierzytelności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 7 marca 2018 r., sygn. akt I AGa 39/18).
2. Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki
Zgodnie zaś z orzecznictwem Sądu Najwyższego wystarczającym środkiem dowodowym, za pomocą którego wierzyciel może wykazać bezskuteczność egzekucji z majątku spółki jest postanowienie komornika o umorzeniu postępowania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2011 roku, sygn. akt IV CSK 335/10. Jednocześnie tego rodzaju postanowienie jest najskuteczniejszym środkiem dowodowym z uwagi na jego moc wiążącą, o której mowa powyżej.
Ponownie jednak – w praktyce występują rozmaite sytuacje, w których uzyskanie postanowienia o umorzeniu egzekucji nie jest dostępne dla wierzyciela. Po jakie środki dowodowe można wówczas sięgnąć?
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że ustalenie przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h. przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2003 roku, sygn. akt V CKN 416/01).
Jako przykłady alternatywnych środków dowodowych na okoliczność bezskuteczności egzekucji wskazuje się m.in.:
- udowodnienie, iż jedynym jej majątkiem jest nieruchomość, obciążona ponad swą wartość wierzytelnościami, korzystającymi z pierwszeństwa zaspokojenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1937 r., sygn. akt I C 1927/36);
- postanowienie sądu o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości ze względu na to, że majątek dłużnika oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania lub o umorzeniu postępowania upadłościowego (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 stycznia 2018 r., sygn. akt II FSK 3638/15);
- wyciąg z listy wierzytelności sporządzonej w toku postępowania upadłościowego (A. Rachwał, w: Włodyka, System PrHandl, t. 2A, 2007, s. 1034), czy
- wykaz majątku spółki z o.o. sporządzony w toku postępowania o wyjawienie majątku (K. Strzelczyk,w: Potrzeszcz, Siemiątkowski, Komentarz KSH. Sp. z o.o., 2001, s. 645).
W części drugiej przedstawione zostaną praktyczne wskazówki w kwestii wykazania osób, które ponoszą odpowiedzialność na gruncie art. 299 oraz możliwości uwolnienia się od takiej odpowiedzialności przez wykazanie zaistnienia przesłanek egzoneracyjnych.
