We współczesnym świecie prowadzenie biznesu nierozerwalnie łączy się z obecnością w Internecie i social mediach. Wizerunek firmy nie jest już budowany wyłącznie przez tradycyjne działania marketingowe (np. reklamy w prasie czy telewizji), ale coraz częściej opiera się w dużej mierze również na obecności w przestrzeni cyfrowej, dobrze zaprojektowanej stronie internetowej i sprawnie funkcjonujących social mediach.
Dobra opinia przedsiębiorcy jest w dzisiejszych czasach kluczowa dla powodzenia biznesu. Wynika to z rosnącej świadomości konsumentów, którzy coraz częściej, dokonując nawet drobnych, codziennych zakupów, weryfikują zamieszczone w Internecie opinie na temat danego produktu i jego producenta.
Renoma przedsiębiorcy jest tym bardziej istotna w przypadku podmiotów zajmujących się obrotem nieruchomościami lub kosztownymi ruchomościami. Prawie każdy, kto zastanawia się bowiem nad poczynieniem większego wydatku, poszukuje w sieci informacji o usłudze czy produkcie i ich sprzedawcy.
Możliwość wyrażenia w Internecie takiej opinii ma oczywiście bardzo wiele zalet, ale stwarza również pole do nadużyć.
W przestrzeni cyfrowej coraz częściej dochodzi do sytuacji, w których przekraczana jest granica dozwolonej krytyki, dobra osobiste przedsiębiorców są naruszane, a nawet padają oni ofiarą przestępstw pomówienia. Motywacja sprawcy naruszenia w takich sytuacjach bywa różna, jednakże efekt jest często ten sam – cierpi reputacja przedsiębiorcy.
Zniesławienie (Pomówienie) – definicja i odpowiedzialność karna
Zgodnie z art. 212 § 1 Kodeksu karnego kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 za pomocą środków masowego komunikowania podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku (212 § 2 Kodeksu karnego).
W Kodeksie karnym nie zawarto legalnej definicji pojęcia zniesławienia lub pomówienia. Dlatego znaczenie tych słów należy ustalić w oparciu o dorobek orzecznictwa i doktryny.
W doktrynie wskazuje się, że „Pomawiający charakter mogą mieć wszelkie informacje, mogące narazić osobę pomawianą na poniżenie lub przewidzianą w treści art. 212 § 1 KK utratę zaufania. Mogą one dotyczyć sfery etycznej, ale także odnosić się do wiedzy, doświadczenia, sposobu życia, a nawet właściwości fizycznych, jeżeli mają one znaczenie dla należytego wykonywania zawodu lub funkcji. Tak więc zniesławieniem będzie nieprawdziwa informacja, że taksówkarz stracił prawo jazdy lub że wykryto, iż człowiek pracujący jako lekarz nie ma dyplomu lekarskiego, lecz jest jedynie felczerem, bądź że tragarz jest ciężko chory na serce i ma przepuklinę.” (R. A. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 7, Warszawa 2025).
Z treści art. 212 § 1 Kodeksu karnego wynika, że karalne pomówienie (zniesławienie) ma odnosić się do postępowania lub właściwości danego podmiotu, które mogą poniżyć ten podmiot w opinii publicznej lub narazić go na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.
W doktrynie podnosi się, „Przez postępowanie należy rozumieć odnoszenie się sprawcy do określonego zachowania pokrzywdzonego, np. pomówienie o kontakty ze światem przestępczym, o popełnienie przestępstwa lub zachowanie sprzeczne z przyjętymi obyczajami (moralnością) lub zasadami współżycia społecznego. Pomówienie może zatem dotyczyć przedstawiania zachowania pokrzywdzonego zarówno, gdy jest ono sprzeczne z prawem, jak również gdy co do zasady jest legalne, lecz w określonej sytuacji przedstawia go w negatywnym świetle.” (Kodeks karny [w:] A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2024).
Doktryna wskazuje również, że: „Pomówienie odnoszące się do właściwości pokrzywdzonego ma na celu przedstawianie jego cech osobistych lub zawodowych, motywacji życiowej lub stosunku do otoczenia uwarunkowanego jego charakterem. Chodzi więc o te wszystkie kwestie, które wynikają z osobowości pokrzywdzonego i stawiają go w negatywnym świetle lub prowadzoną przez niego działalność, np. niekompetencję, alkoholizm, lenistwo, tchórzostwo, zakłamanie, niesłowność, arogancję, korzystanie ze środków odurzających, ogólny brak przyzwoitości lub zboczenie seksualne.” (Kodeks karny [w:] A. Grześkowiak, K. Wiak (red.), Kodeks karny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2024).
Ochrona wizerunku – znaczenie szybkiej reakcji
W przypadku naruszenia dobrego imienia przedsiębiorcy w Internecie czas reakcji może mieć kluczowe znaczenie. Podjęcie szybkich działań jest istotne ze względu na:
• potrzebę jak najszybszego ograniczenia powstawania szkód wizerunkowych (doprowadzenia do sytuacji, w której pomawiające wpisy zostaną usunięte lub uniemożliwiony zostanie do nich dostęp);
• potrzebę szybkiego zabezpieczenia dowodów;
• stosunkowo krótki termin przedawnienia przestępstwa z art. 212 k.k.
Krótki termin przedawnienia
Zgodnie z art. 212 § 4 Kodeksu karnego zniesławienie jest przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego, a w konsekwencji jego karalność ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia (art. 101 § 2 Kodeksu karnego). Przy czym zgodnie z art. 102 § 1 Kodeksu karnego, termin ten ulega przedłużeniu o 5 lat od zakończenia tego okresu, jeśli w terminie, o którym mowa w art. 101 § 2 Kodeksu karnego zostanie wszczęte postępowanie w sprawie.
Należy jednak pamiętać, że przedawnienie w sprawach karnych liczy się odmiennie niż w sprawach cywilnych i prawomocne skazanie oskarżonego musi nastąpić przed upływem terminu przedawnienia, którego (inaczej niż ma to miejsce w postępowaniach cywilnych) nie przerywa wniesienie aktu oskarżenia do Sądu.
Konieczność przedstawienia dowodów
W postępowaniu karnym ściganym z oskarżenia prywatnego nie występuje prokurator (poza wyjątkowymi sytuacjami), a ciężar udowodnienia, że oskarżony dopuścił się popełnienia zarzucanego mu czynu, ciąży (co do zasady) na oskarżycielu (tj. na pokrzywdzonym).
Dlatego przed wszczęciem postępowania karnego niezbędne jest odpowiednie udokumentowanie faktu popełnienia przestępstwa. W przypadku czynu popełnionego w Internecie podstawowe znaczenie ma zatem dokonanie wiarygodnego (i posiadającego moc dowodową) utrwalenia opublikowanych treści.
Należy bowiem pamiętać, że treści publikowane w Internecie mogą w każdej chwili zostać usunięte lub zmodyfikowane przez ich autorów. Jeśli nastąpi to zanim dowody zostaną stosownie zabezpieczone (utrwalone), niezwykle trudne może się okazać udowodnienie, że doszło do popełnienia czynu zabronionego.
Postępowanie karne – niejednokrotnie jedyna droga do ustalenia tożsamości sprawcy
W przypadku naruszenia dóbr osobistych lub pomówienia przedsiębiorców w Internecie dużym problemem okazać się może nieznajomość tożsamości sprawcy (naruszyciela).
W takiej sytuacji wystąpienie z powództwem o ochronę dóbr osobistych na drodze cywilnej jest niemożliwe (w pozwie należy bowiem wskazać dane pozwanego), a przepisy Kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują trybu, w jakim mogłoby dojść na drodze cywilnej do ustalenia tożsamości sprawcy takiego naruszenia.
Podmioty prywatne nie mają narzędzi do ustalenia tożsamości autora danego wpisu czy treści zamieszczonej w Internecie, ale odpowiednimi narzędziami i uprawnieniami w tym zakresie dysponują organy ścigania oraz sądy.
W takiej sytuacji, często jedynym rozwiązaniem jest wystąpienie na drogę karną (oczywiście, jeśli czyn poza naruszeniem dóbr osobistych spełnia również znamiona przestępstwa z art. 212 k.k.) i wystąpienie do sądu z prywatnym aktem oskarżenia lub złożenie do Policji skargi w trybie art. 488 Kodeksu postępowania karnego.
Możliwości działania w przypadku znajomości tożsamości sprawcy
W przypadku znajomości tożsamości sprawcy naruszenia, pierwszym krokiem może być wezwanie go do usunięcia zniesławiających lub naruszających dobra osobiste treści.
W wielu przypadkach już sama taka interwencja przynosi oczekiwany rezultat. W przypadku jednak sprawcy, który odmawia zaprzestania naruszeń, konieczne może okazać się wystąpienie na drogę sądową.
Jeśli znajoma jest tożsamość sprawcy naruszenia, pokrzywdzony ma możliwość m.in.:
• skierowania przeciwko takiemu podmiotowi powództwa o ochronę dóbr osobistych (na podstawie art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 43 Kodeksu cywilnego – w przypadku przedsiębiorców);
• wystąpienie z prywatnym aktem oskarżenia;
• podjęcie obu wymienionych powyżej działań równolegle.
Podsumowanie
Pokrzywdzenie przestępstwem zniesławienia może być dla przedsiębiorców bardzo dotkliwe i powodować zarówno utratę klientów jak i kontrahentów, a w niektórych przypadkach nawet całkowitą utratę renomy, której wypracowanie nierzadko zajęło firmie wiele lat.
Odpowiednia reakcja na naruszenia może uchronić firmę przed wyrządzeniem jej wizerunkowej szkody, doprowadzić do jej ograniczenia lub naprawienia.
Należy jednak pamiętać, że zwłaszcza w przypadku naruszeń dokonanych w przestrzeni cyfrowej szybkość i adekwatność reakcji może mieć kluczowe znaczenie zarówno ze względu na ograniczenie rozmiaru powstałej szkody, jak i ze względu na prawne możliwości dochodzenia jej naprawy.
Autor: adwokat Monika Wolowska
