Rozwój energetyki wiatrowej w Polsce to kluczowy element polityki zmierzającej do zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) w krajowym miksie energetycznym. W związku z dynamicznie rosnącą liczbą inwestycji w farmy wiatrowe, kluczowe stało się uregulowanie kwestii lokalizacji turbin wiatrowych, zwłaszcza w kontekście ich odległości od zabudowań mieszkalnych. Ustawodawca wprowadził w tej kwestii przepisy, które mają na celu zrównoważenie interesów społecznych, ekonomicznych i środowiskowych.
Odległość wiatraków od zabudowań w świetle polskiego prawa
Najważniejszym aktem prawnym regulującym lokalizację turbin wiatrowych w Polsce jest tzw. ustawa odległościowa z 20 maja 2016 r. (Ustawa o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych). Wprowadziła ona zasadę, która znacząco wpłynęła na możliwości budowy nowych farm wiatrowych na terenie Polski.
Jej główne założenie to tzw. zasada 10H, według której minimalna odległość turbiny wiatrowej od najbliższego zabudowania mieszkalnego musi wynosić przynajmniej 10-krotność wysokości całkowitej wiatraka (od podstawy do najwyższego punktu łopaty). W praktyce oznacza to, że jeśli wiatrak ma wysokość 150 metrów, to jego odległość od zabudowań musi wynosić co najmniej 1500 metrów.
Zasada 10H znacząco ograniczyła możliwości lokalizowania nowych farm wiatrowych, zwłaszcza na terenach o większej gęstości zaludnienia. Ustawa wpłynęła również na rozwój energetyki wiatrowej, spowalniając tempo budowy nowych farm wiatrowych. W wielu miejscach, w których istniały dogodne warunki do rozwoju tego typu inwestycji, wymóg utrzymania odpowiedniej odległości od zabudowań uniemożliwił realizację projektów.
W 2023 r. w polskim Sejmie rozpoczęto prace nad nowelizacją ustawy odległościowej, której celem było złagodzenie restrykcji związanych z zasadą 10H. Ustawa z dnia 9 marca 2023 r. wprowadziła zmiany, które umożliwiają lokalizację turbin wiatrowych bliżej zabudowań niż dotychczasowe 10-krotność ich wysokości, jednak pod pewnymi warunkami.
Najważniejszą zmianą była możliwość zmniejszenia minimalnej odległości do 700 metrów (chociaż pierwotnie miało być to 500 metrów), jeśli taka lokalizacja zostanie uzgodniona z lokalną społecznością. Ostateczna decyzja w tej sprawie należy do gminy, która musi uchwalić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (MPZP), uwzględniający lokalizację wiatraka. W ramach tego procesu wymagana jest również szeroka konsultacja społeczna, co ma na celu zapewnienie, że projekt zyska akceptację lokalnych mieszkańców.
Projekt nowelizacji
Ministerstwo Klimatu i Środowiska 25 września 2024 r. przekazało do konsultacji publicznych projekt ustawy o zmianie ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych oraz niektórych innych ustaw. Projekt zawiera kluczowe rozwiązania, które mają na celu liberalizację zasad lokalizowania elektrowni wiatrowych na lądzie, a także wprowadza zmiany w zakresie wsparcia dla biometanu i prosumentów. Nowelizacja ta jest istotnym krokiem w kierunku przyspieszenia transformacji energetycznej w Polsce, zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) oraz obniżenia kosztów energii dla gospodarstw domowych i przemysłu.
Kluczowe zmiany w zakresie lokalizacji elektrowni wiatrowych
Główne założenia projektu ustawy dotyczące lokalizacji farm wiatrowych obejmują m.in.:
- zniesienie zasady 10H – restrykcyjnej zasady, która wymagała, aby odległość turbiny wiatrowej od zabudowań wynosiła co najmniej 10-krotność jej wysokości – zmiana ta ma na celu zwiększenie elastyczności lokalizacji farm wiatrowych;
- minimalna odległość 500 metrów – nowelizacja wprowadza minimalną odległość między elektrownią wiatrową a zabudową mieszkaniową ustaloną na poziomie 500 metrów;
- zakaz lokalizacji w obszarach chronionych – pozostawiono zakaz lokalizowania farm wiatrowych na terenach parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych oraz obszarów Natura 2000;
- aktualizacja buforów odległości od form ochrony przyrody:
- parki narodowe: co najmniej 1500 metrów,
- rezerwaty przyrody: co najmniej 500 metrów,
- obszary Natura 2000, chroniące ptaki i nietoperze: co najmniej 500 metrów.
Dodatkowo, ustawa przewiduje możliwość lokalizowania elektrowni wiatrowej na podstawie Zintegrowanego Planu Inwestycyjnego, co stanowi szczególny rodzaj Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego, umożliwiając bardziej zintegrowane i elastyczne podejście do planowania inwestycji wiatrowych. Ustawa dąży również do ujednolicenia procesu planistycznego, integrując przepisy dotyczące inwestycji w elektrownie wiatrowe z ogólnymi zasadami ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
Nowe regulacje dotyczące prosumentów wirtualnych
Projekt ustawy wprowadza także zmiany mające na celu usprawnienie funkcjonowania mechanizmu prosumenta wirtualnego. Nowelizacja zobowiązuje elektrownie wiatrowe do udostępnienia co najmniej 10% swojej mocy zainteresowanym mieszkańcom gminy, na terenie której jest zlokalizowana elektrownia wiatrowa oraz gminy pobliskiej, którzy będą mogli korzystać z wytwarzanej energii w ramach modelu prosumenta wirtualnego. Mechanizm ten ma na celu zwiększenie zaangażowania lokalnych społeczności w rozwój OZE oraz poprawę dostępu do taniej, zielonej energii.
Wsparcie dla biometanu i inne zmiany w OZE
Nowelizacja ustawy wprowadza również istotne zmiany dotyczące wsparcia dla biometanu – odnawialnego gazu wytwarzanego z biomasy. Przewiduje się wprowadzenie wsparcia aukcyjnego dla biometanu w instalacjach o mocy powyżej 1 MW, co ma na celu zwiększenie opłacalności inwestycji w tym sektorze. Nowe przepisy regulują także funkcjonowanie gazociągów biogazu, doprecyzowują zasady sumowania mocy mikroinstalacji oraz magazynów energii, a także wprowadzają zmiany w istniejących mechanizmach wsparcia OZE.
Transformacja energetyczna coraz bliżej
Nowelizacja ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych oraz innych ustaw to kluczowy krok w kierunku przyspieszenia transformacji energetycznej i zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w Polsce. Liberalizacja zasad lokalizowania farm wiatrowych na lądzie, wsparcie dla biometanu oraz zmiany w mechanizmach wsparcia dla prosumentów i innych form OZE mają na celu poprawę dostępności zielonej energii, z korzyścią dla gospodarki, społeczeństwa i środowiska.
*Niniejszy artykuł powstał na podstawie projektu ustawy o zmianie ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych oraz niektórych innych ustaw, który został udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej, na stronie podmiotowej Rządowego Centrum Legislacji, w serwisie Rządowy Proces Legislacyjny na stronie>>
Autor: adwokat Łukasz Rytel
