Przepis art. 74 ust. 2 ustawy o obligacjach z dnia 15 stycznia 2015 r. (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 483), zwanej dalej „u.ob.”, wyposaża nabywców obligacji szczególne uprawnienia na wypadek nierzetelnej postawy emitenta. Uprawnienia te dotyczą możliwości żądania natychmiastowego wykupu obligacji w przypadku, gdy emitent opóźnia się z wykonywaniem swoich zobowiązań. Treść przepisu nie jest jednak do końca przejrzysta, w związku z czym poświęcić mu więcej uwagi, by dowiedzieć się, jak poprawnie korzystać z tej instytucji.
Zwłoka a opóźnienie
Zgodnie z powołanym już 74 ust. 2 u.ob., „jeżeli emitent jest w zwłoce z wykonaniem w terminie, w całości lub części, zobowiązań wynikających z obligacji, obligacje podlegają, na żądanie obligatariusza, natychmiastowemu wykupowi w części, w jakiej przewidują świadczenie pieniężne. Obligatariusz może żądać wykupu obligacji również w przypadku niezawinionego przez emitenta opóźnienia nie krótszego niż 3 dni, chyba że warunki emisji wskażą krótszy okres”.
Omawiany przepis upoważnia zatem obligatariusza do żądania natychmiastowego wykupu obligacji w dwóch sytuacjach.
- Gdy emitent jest w zwłoce z wykonaniem zobowiązań wynikających z obligacji
Ustawa odwołuje się tutaj do pojęcia „zwłoki” w znaczeniu cywilistycznym, kształtowanym na podstawie art. 476 k.c., którego odpowiednie zrozumienie również nastręcza pewnych trudności.
Zgodnie z powołanym przepisem dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin ten nie jest oznaczony – gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. W literaturze zwłokę definiuje się jako kwalifikowane opóźnienie czyli uchybienie terminowi świadczenia, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (por. Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania, 2014, s. 349; K. Zagrobelny, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC, 2014, s. 956).
W praktyce powyższe oznacza, że w przypadku, gdy obligatariusz stwierdzi, że emitent nie spełnił swojego zobowiązania, pomimo że nic nie stało ku temu na przeszkodzie, natychmiastowego wykupu obligacji można żądać już od pierwszego dnia po terminie.
- Gdy emitent w sposób niezawiniony opóźnia się przez okres nie krótszy niż 3 dni
W przypadku tej przesłanki ustawodawca odnosi się do „zwykłego” opóźnienia po stronie emitenta, a więc do sytuacji, w której dłużnik nie spełnia świadczenia w czasie właściwym z przyczyn, za które odpowiedzialności nie ponosi (por. Radwański, Olejniczak, Zobowiązania, 2014, s. 348; K. Zagrobelny, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC, 2014, s. 955).
W takiej sytuacji, niezależnie od przyczyny niewykonania zobowiązania, uprawnienie do żądania natychmiastowego wykupu aktualizuje się po upływie 3 dni od ostatniego dnia terminu.
Zobowiązania emitenta
Zakres żądania obligatariusza jest ograniczony wyłącznie do zobowiązań, które (i) wynikają z obligacji, a ponadto (ii) mają charakter pieniężny.
W praktyce omawiana instytucja będzie dotyczyć w szczególności naruszenia terminu wypłaty odsetek od obligacji lub realizacji świadczenia głównego, tj. wykupu obligacji według ich wartości nominalnej w przypadku wykupu dokonywanego w ratach (Por. M. Wierzbowski (red.), Ustawa o obligacjach. Komentarz, Warszawa 2015, Legalis).
Co istotne, ustawa wskazuje wprost, że przesłanką do żądania natychmiastowego wykupu obligacji jest zwłoka lub opóźnienie w wykonaniu zobowiązań w całości lub nawet w części. W konsekwencji obligatariusz może skorzystać z tego uprawnienia również w sytuacji, w której np. emitent wypłacił połowę należnej kwoty odsetek od obligacji z powodu pogorszenia sytuacji finansowej.
Żądanie obligatariusza
Najistotniejszym aspektem instytucji natychmiastowego wykupu z perspektywy obligatariusza jest jego fakultatywność. Trzeba bowiem podkreślić, że obowiązek dokonania natychmiastowego wykupu nie powstaje po stronie emitenta automatycznie, z mocy prawa wyłącznie na podstawie opisanego w ustawie uchybienia terminowi na wykonanie zobowiązania.
Drugim niezbędnym elementem jest skierowanie do emitenta żądania obligatariusza. Ustawa o obligacjach nie przewiduje żadnego szczególnego trybu lub formy dla takiego wezwania. Wobec tego w doktrynie wskazuje się, że wezwanie do natychmiastowego wykupu można zakomunikować emitentowi w każdy sposób, który pozwoli mu zapoznać się z jego treścią (Por. R. Woźniak, Ustawa o obligacjach. Komentarz, s. 212–213; L. Lipiec-Warzecha, Ustawa o obligacjach, s. 294).
Niemniej jednak dla celów dowodowych, na potrzeby ewentualnego sporu sądowego, zdecydowanie zalecane jest sformułowanie żądania natychmiastowego wykupu w formie pisemnego oświadczenia ze wskazaniem informacji co do posiadanych obligacji oraz opatrzonego odręcznym podpisem, a następnie wysłanie go na adres siedziby emitenta za pośrednictwem przesyłki rejestrowanej.
